درون درس خارج/ روایتی از کلاس‌هایی که بسیاری از ما چیزی از محتوای آن نمی‌دانیم
تاریخ انتشار: ۱۸ مهر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۸۵۴۷۱۰
دروس خارج، عالی‌ترین مرتبه دروس حوزوی و آخرین مرحله تحصیل در حوزه علمیه است که در ساختار رسمی حوزه با عنوان سطح چهار شناخته می‌شود. در این مرحله است که طلبه توانایی استنباط احکام شرع از منابع دینی را بدست می‌آورد و در واقع به اجتهاد می‌رسد. برای آشنایی با آخرین مرحله تحصیلی طلبه‌ها نگاهی داریم به درون درس خارج.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
مقدمات اجتهاد
سطوح تحصیلی حوزه علمیه را تقریباً می‌توان به عنوان مقدمه اجتهاد درنظر گرفت. نظام درسی حوزه علمیه در سه مرحله اصلیِ مقدمات، سطوح و خارج دسته‌بندی شده است.
در مرحله مقدمات که به‌طور معمول 6سال به طول می‌انجامد، به دروس مقدماتی مثل ادبیات عرب و منطق پرداخته می‌شود که در حقیقت ابزار فهم منابع هستند و آشنایی مقدماتی با فقه و اصول فقه نیز در برنامه درسی قرار دارد.
در مرحله بعدی، یعنی سطح، فقه و اصول فقه تخصصی محور دروس هستند که تمرینی است برای اجتهاد.
درس خارج نیز مرحله نظریه‌پردازی در فقه و اصول فقه است و به اجتهاد ختم می‌شود.
سطوح تخصصی؛ یک گام تا اجتهاد
در دومین مرحله تحصیل در حوزه علمیه که شامل سطح دو و سه یا پایه‌های هفتم تا دهم است، درس‌های اصلی بر محور فقه و اصول ارائه می‌شوند. تفاوت مرحله سطوح با مقدمات در این است که در این سطح، در چهار سال کتب عمیق‌تری با رویکرد استدلالی تدریس می‌شود.
طلاب سطوح، یک دوره کامل فقه و اصول را با هدف بالا بردن قدرت فهم متون فقهی و اصولی و آشنایی با روش‌های استنباط از آیات و احادیث می‌خوانند.
در سال‌های اخیر رشته‌های تخصصی بسیاری برای سطوح دو و سه حوزه علمیه طراحی شده و طلاب سطوح می‌توانند علاوه بر دروس اصلی فقه و اصول، در یک رشته تخصصی به ادامه تحصیل بپردازند. این رشته‌ها علوم و مهارت‌هایی مثل شاخه‌های فقه و اصول، ادبیات عرب، قرآن و تفسیر، کلام، فلسفه و تبلیغ را دربرمی‌گیرند و متخصصان و محققانی در آن رشته‌ها تربیت می‌کنند.
دروس جنبی و اخلاق
البته در سطوح تحصیلی مختلف، دروسی نیز به عنوان دروس جنبی یا عمومی در کنار دروس اصلی ارائه می‌شود که طلبه را با علوم جانبی آشنا می‌کند و در رشد فکری و گسترش اطلاعات علمی آن‌ها مؤثر است. عقاید و کلام، تفسیر و علوم قرآن، علوم حدیث، تاریخ اسلام، ادبیات فارسی، روش تحقیق و اخلاق از جمله مهم‌ترین دروس جنبی هستند که البته گذراندن آن‌ها الزامی است.
روش تحقیق و تقریرنویسی و تفسیر تخصصی نیز ازجمله دروس جنبی دوره خارج و سطح چهار حوزه است.
«درس اخلاق» از مهم‌ترین دروس جنبی حوزه است و از امتیازات حوزه علمیه نسبت به سایر نظام‌های آموزشی به‌شمار می‌رود. اصولاً هدفی که طلبه دنبال می‌کند جز با تهذیب و خودسازی و رسیدن به مکارم اخلاق محقق نمی‌شود.
هرچند اخلاق عمدتاً با مشاهده رفتار و عمل اسوه‌های اخلاقی و اساتید حوزه منتقل می‌شود، اما دروسی نیز به عنوان اخلاق گفتاری درنظر گرفته شده و به‌طور معمول در روزهای پنجشنبه که دروس اصلی حوزه تعطیل است ارائه می‌شود.
چرا «خارج»؟
هر یک از دروس مقدماتی و سطح حوزه علمیه بر محوریت یکی از کتاب‌های موجود تدریس می‌شود که نام بزرگانی چون شهید ثانی، شیخ انصاری، آخوند خراسانی، علامه طباطبایی و... بر جایگاه نویسنده آن کتاب‌ها نقش بسته است.
اما در درس خارج، استاد که خود مجتهد یا بعضاً مرجع تقلید است، خارج از متن یک کتاب خاص به بیان نظرات فقهی و اصولی خود در موضوعات منتخب می‌پردازد؛ هرچند در ضمن درس به ده‌ها و صدها کتاب فقهی، اصولی و حدیثی استناد می‌کند. البته برای حفظ نظم و سیر منطقی مباحث، معمولاً سرفصل‌های یکی از کتب فقهی و اصولی را به عنوان مبنا قرار می‌دهد.
می‌توان گفت دروس مقدمات و سطح، «کتاب‌محور» و دروس خارج «استادمحور» یا به نوعی «موضوع‌محور» هستند.
استادت را انتخاب کن!
طلاب سطوح عالی حوزه علمیه معمولاً در انتخاب استاد خود آزاد هستند و در صورت وجود چند گزینه می‌توانند دست به انتخاب بزنند. طلاب دروس خارج دایره انتخاب وسیعی دارند و گاه از میان ده‌ها استاد، استادی که روش تدریسش را می‌پسندند، انتخاب می‌کنند.
البته این انتخاب تأثیری در ارزیابی یا قبولی طلبه ندارد، چون امتحانات سطوح عالی به‌شکل مصاحبه حضوری و ارزیابی کیفی با حضور سه یا چهار استاد دیگر انجام می‌شود و استاد مدرس نقش زیادی در ارزیابی نخواهد داشت.
انتخابی بودن دروس خارج سبب شده تعداد شاگردان دروس اساتید نیز متفاوت باشد؛ برخی شلوغ و برخی خلوت. شلوغ بودن دروس ممکن است نشانه اعتبار علمی استاد یا برعکس، ساده بودن محتوای درس او باشد. از سوی دیگر، شلوغ بودن درس ممکن است مانع از شکل‌گیری بحث و گفت‌وگوی استاد با همه طلبه‌ها شود.
روش تدریس خارج
استاد درس خارج، نظرات مختلف فقها و علما درباره یک موضوع را نقل می‌کند و به ارزیابی یا رد و تأیید آن‌ها می‌پردازد. همچنین با بیان مستندات موجود از قرآن، روایات و دلایل عقلی، موضوع فقهی یا اصولی را تطبیق می‌دهد و در نهایت نظر فقهی و اصولی خود را به‌صورت استدلالی اعلام می‌کند.
در این درس شاگردان می‌توانند نظرات استاد را به نقد و مناقشه بکشند و بسیاری اوقات بحث‌های جدی علمی درمی‌گیرد.
همچنین شاگردان باید درس استاد را با ادبیات خود تقریر کرده و با تکمیل منابع و اقوال، نظر اجتهادی خود را نیز به نگارش درآورند.
موضوع دروس خارج
در دروس خارج فقه یکی از موضوعات فقهی از ابواب مختلف طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد، تجارت، قضا و... به عنوان نمونه مورد بحث قرار می‌گیرد. هرچند هدف دروس خارج آموختن روش اجتهاد است و موضوع درس اهمیت چندانی در این مسیر ندارد، ولی با توجه به فعالیت علمی فشرده و عمیق اساتید و طلاب در طول مدت دروس خارج، موضوعاتی که بیشتر مورد بحث قرار می‌گیرند معمولا بیشتر تعمیق می‌شوند و ضریب پیدا می‌کنند.
به منظور استفاده از این ظرفیت در سال‌های اخیر بسیاری از اساتید خارج موضوعات نوپدید و کمتر پرداخته‌شده را به عنوان موضوع درس خارج برگزیده‌اند که به حل مسائل فقهی موردنیاز جامعه در خلال درس کمک شایانی می‌کند.
درس پژوهشی
درس خارج تنها یک درس نیست، بلکه در واقع نوعی پژوهش است که با راهنمایی استاد انجام می‌شود. پژوهشی که در این درس انجام می‌شود «تقریرنویسی» نام دارد که به معنای نوشتن مطالب استاد از منظر طلبه و ویرایش علمی و مستندسازی آن و نیز اضافه کردن پژوهش‌ها و دیدگاه‌های نویسنده تقریر است. تقریرنویسی علاوه بر ثبت نظرات استاد، به فهم عمیق و رشد علمی تقریرنویس هم کمک می‌کند.
به حاصل این تلاش علمی، تقریرات درس خارج یک استاد گفته می‌شود که به قلم یکی از شاگردان نوشته شده است.
مرسوم است شاگردان تقریرات خود را برای تأیید به استاد عرضه می‌کنند و استاد نیز نظر خود را درباره آن به صورت تقریظ یا یادداشت می‌نویسد که سبب اعتبار تقریرات می‌شود.
برخی تقریرات در صورت دارا بودن ارزش علمی در قالب مقاله، پایان‌نامه و کتاب به چاپ می‌رسد. بسیاری از کتب ارزشمند موجود، متن همین تقریرات فقهای بزرگ بوده است.
پایان درس خارج
از آنجا که رسیدن به قوه اجتهاد بستگی به استعداد و تلاش شخصی افراد دارد، زمان این دوره برای افراد متفاوت است. در واقع پایان درس خارج زمانی است که طلبه توانایی اجتهاد را بدست آورده باشد و این توانایی به تأیید اساتید برسد.
از این نظر مرحله خارج، محدودیت زمانی ندارد، ولی این دوره از نظر مدیریت حوزه علمیه دست‌کم 6 سال به طول می‌انجامد.
طلابی که به درجه اجتهاد نائل می‌شوند، حسب معمول از استادان خود یادداشتی به نام اجازه اجتهاد دریافت می‌کنند.
مدارک علمی حوزوی
هرچند بسیاری از حوزویان از ارزش‌گذاری علوم دینی با مدرک پرهیز دارند، اما ضرورت‌های اداری سبب شده این امر در سال‌های گذشته محقق شود.
مدارک علمی حوزه در چهار سطح بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی به واجدان شرایط اعطا می‌شود. این مدارک با مدارک علمی دانشگاهی معادل‌سازی شده‌اند تا طلاب نیز بتوانند در صورت نیاز در سایر نظام‌های آموزشی ادامه تحصیل دهند یا در فرایندهای استخدامی شرکت کنند.
از این نظر سطح یک حوزه علمیه معادل دو دوره دیپلم و فوق‌دیپلم در نظام آموزشی رسمی کشور است و پایان سطح دو و سه نیز به ترتیب معادل کارشناسی و کارشناسی‌ارشد شناخته شده است. در نهایت سطح چهار حوزه علمیه نیز معادل دکترا خواهد بود.
طلاب سطوح و خارج برای دریافت مدارک و مدارج علمی خود پایان‌نامه تخصصی ارائه می‌دهند.
محمد ولیان‌پور
منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: فقهی و اصولی حوزه علمیه فقه و اصول طلاب سطوح دروس خارج درس خارج
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۸۵۴۷۱۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
خود را مکلف به دفاع از حقوق عامه کسانی می‌دانیم که زبان شکایت ندارند
هرمزگان-جام جم انلاین-مدیر نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت هرمزگان با اشاره به عملکرد مثبت نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت کشور در سال گذشته گفت: سال گذشته نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت کشور عملکرد بسیار خوبی در زمینه مبارزه با زمین‌خواری ،کنکور و معرفی برخی افراد که در نهادهای مختلف موجب بدنامی نظام شدند وهمچنین افشای تعارض منافع برخی از مدیران در استانها رقم زد.
پرویز سالاری در نخستین نشست اعضای شورای مرکزی این نهاد در سال جاری گفت :ما خودمان را مکلف می‌دانیم که برای حفظ ارزش‌های انقلاب، نظام و دفاع از حقوق عامه کسانی که زبان شکایت ندارند از هیچ کوششی دریغ نکنیم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به شعار امسال نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت تأکید کرد: شعار امسال این نهاد “مبارزه با فساد ،مشارکت مردم، افزایش اعتماد عمومی” است که هم راستا با شعار سال که مقام معظم رهبری فرمودند می‌باشد.
مدیر نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت هرمزگان افزود: نهاد دیده بان بدنبال بدبین کردن جامعه نسبت‌به مسئولین نیست و زمانی به یک مسئله ورود می‌کند که مستندات کافی و محکم وجود داشته باشد و به یقین رسیده باشیم .
سالاری تصریح کرد: در همایش پایانی سال نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت کشوردر تهران، افراد مؤثری حضور داشتند که در این همایش تفاهم نامه همکاری فی‌مابین نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت کشور و پلیس امنیت اقتصادی به امضا رسید.
وی در پایان با تقدیر و تشکر از گزارشات مردمی در خصوص فساد و رانت در استان گفت :بخشی از عملکرد نهاد دیده بان شفافیت و عدالت در استان که موجب پیشگیری از فساد ، حفظ بیت المال و پیشگیری از رانت و فساد برخی مدیران در معرض خطر شد با گزارشات و اخبار به موقع مردمی بود.
صالح علی‌محمدی ،دیگر عضو شورای مرکزی نهاد دیده بان استان نیز در این نشست با اشاره به اجرای موفقیت آمیز عملیات “وعده صادق” گفت :این عملیات عزت اسلام و غرور ملی ما را به دنبال داشت.
وی در ادامه با اشاره به تصویب قانون “سوت زنی” در مجلس افزود : تصویب این قانون در مبارزه با رانت و فساد بسیار کمک‌کننده است.
علی‌محمدی گفت: برای پیشگیری از بروز رانت و فساد در استان باید از تحولات درونی استان در ابعاد مختلف باخبر باشیم.
فریدون بهشتیان، دیگر عضو شورای مرکزی نهاد دیده بان استان نیز در این نشست با اشاره به تخریب های گسترده پوشش گیاهی و محیط‌زیست در منطقه ایسین و دزک گفت :براساس نظر کارشناسان بوته‌های گیاهی دراین منطقه هر هفتاد سال یک سانتی‌متر رشد خواهند کرد که این پوشش گیاهی به عنوان مثال توسط دو شرکت “دردانه تهلو و “اطلس دزک” به‌صورت گسترده تخریب شده‌است و این تخریب به حدی است که حتی کوه‌ها و رودخانه‌های منطقه را نیز شامل می شود و سلامت مردم را به خطر انداخته است.
وی با بیان اینکه با این روند، نسل آینده نیز از این منابع خدادادی و بکر بی‌بهره خواهند بود گفت : این منطقه به دلیل داشتن چشمه ،یکی از بهترین نقاط گردشگری استان و محل زندگی پرندگان کمیاب و نایاب است که توسط این شرکت‌ها تصرف و تخریب شده‌است.
بهشتیان با بیان اینکه ظاهراً از طرف مردم منطقه نیز اعتراضاتی در این رابطه صورت گرفته،اما به آن توجهی نشده است ،خواستار شفاف سازی مدیر کل حفاظت محیط زیست استان و پاسخگویی وی در این زمینه شد.
مسئول کارگروه حقوقی نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت هرمزگان با ابراز نگرانی از حضور بی‌رویه و گسترده اتباع بیگانه در استان گفت: این افراد اقدام به خرید و فروش املاک در نقاط مختلف استان می نمایند ،که این مساله باعث افزایش بهای ملک در استان شده است.
بهشتیان در ادامه خواستار ورود جدی مدیرکل اتباع و مهاجرین بیگانه استانداری به موضوع ساخت و ساز ها و چگونگی ارایه مجوز به این افراد شد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه امنیت غذایی مردم استان در خطر است بیان کرد: اصول بهداشتی در نگهداری مواد غذایی در بسیاری از مغازه ها در محل عرضه مواد غذایی بنکداران رعایت نمی‌شود که این مسأله امنیت غذایی مردم را به خطر خواهد انداخت که انتظار است متولیان بهداشت و درمان استان به این مسأله ورود نمایند.
این عضو شورای مرکزی نهاد دیده بان شفافیت و عدالت استان تصریح کرد :پیامک های متعدد پرداخت عوارض سنگین بزرگراهی از طرف یک شرکت به مردم در استان ارسال می شود که باید در این رابطه نیز شفاف سازی صورت گیرد.
عباس حسین پور ،دیگر عضو شورای مرکزی نهاد دیده‌بان هرمزگان نیز گفت : مبارزه با فساد و رانت باید در لایه‌های مختلف جامعه صورت گیرد تا مؤثر واقع شود.
وی همچنین بر حفاظت از محیط‌زیست و منابع معدنی استان تاکید کرد و خواستار ورود مسئولین به این مسئله و جلوگیری از تخریب و حفاظت از منابع طبیعی و معدنی استان شد.
گزارشگر قديمى راديو دار فانى را وداع گفت